ဒူးနာၿခင္း အေၾကာင္း သိေကာင္းစ၇ာ

 














ဒူးေခါင္း ရွိတဲ့ေနရာ အဆစ္ ကို အဂၤလိပ္လို ဆိုရင္Knee Joint လို႔ေခၚပါတယ္ ။ 
ဒူးေခါင္း ကို ေယဘူယ်  အပိုင္းလိုက္ၾကည့္မယ္ ဆိုရင္ Medial, lateral နဲ႔ Patellofemoral ဆိုျပီး ခြဲလို႔ရပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ဒူးနာျခင္း ကိုျဖစ္ေစတဲ့ အခ်က္ေတြ ထဲမွာ ထိခိုက္ ဒါဏ္ရာရျခင္း၊ ဒူးေခါင္း ပ်က္ဆီးျခင္း၊ ဒူးဆစ္ ေယာင္ျခင္း ၊ ပိုး၀င္ျခင္းနဲ႔ ရွားပါး တဲ့ အရိုး ကင္ဆာ စတာေတြေၾကာင့္ျဖစ္ႏုိင္ပါတယ္။ 

ဒူးေခါင္း အတြင္း တြယ္ဆက္ ထားတဲ့ အရြတ္ေတြ (ruciate ligaments) နဲ႔ဒူးေခါင္း အတြင္း အျပင္ ဖက္မွာ ရွိတဲ့ အရြတ္ေတြ (Collateral ligaments) က ဒူးေခါင္းကို ျငိမ္ေအာင္ ထိမ္းေပးပါတယ္။ 

အရြတ္ေတြ ကို ခြဲ စိတ္ျပီးျပန္လည္ျပဳျပင္ တဲ့ေနရာမွာ ခ်ဳပ္ျခင္း၊ အစားထိုးျခင္းတို႔ ပါ၀င္ ပါတယ္ ။ အခ်ိဳ႕ လူ နာေတြက ေတာ့ ဒူးဆစ္ တစ္ခုလံုး လဲလိုက္ ရတာမ်ိဳးလည္း ရွိပါတယ္။ ဓါတ္မွန္ ပံုမွန္ ရိုက္စစ္ေဆး ျခင္းက တျခားျပႆ         နာေတြ ရွိမရွိကို ဖယ္ထုတ္ Exclude လုပ္ေပးႏုိင္ပါတယ္။ 

ဒူးျပႆ         နာေတြကို Arthroscopy၊ MRI စတာေတြနဲ႔ စစ္ေဆးႏုိင္ သလို ဒူးဆစ္ ထဲမွာ ရွိတဲ့ အရည္ကို အပ္နဲ႔ စုပ္ျခင္း (Needle aspiration) လုပ္ျပီး လည္းစစ္ေဆးႏုိင္ပါတယ္။ 




တကယ္ေတာ့ ဒူးဆစ္ဟာ  ေလးဖက္နာ လို ေရာဂါမ်ိဳး နဲ႔ လည္း ပတ္သတ္ေလ့ ရွိတဲ့ Joint ျဖစ္ပါတယ္ ။ ေလး ဖက္ နာေရာဂါ ေတြဟာ တကယ္ေတာ့ Immune disease ေတြျဖစ္ျပီး တစ္ကိုယ္လံုး မွာ ရွိတဲ့ တစ္ရွဳးေတြ၊ အဆစ္ေတြ အပါ အ၀င္ အရိုးေတြေယာင္ရမ္းျခင္းကိုျဖစ္ေစတယ္ အဆစ္ေတြ ေကြးမရ ေအာင္ နာက်င္ေအာင္ ျဖစ္ေစတဲ့ေရာဂါပဲျဖစ္တယ္။ 

ဒူးနာျခင္း ကို အျဖစ္ မ်ားေစတဲ့ အခ်က္ေတြက ဘာေတြလဲ *******************************************

တကယ္ေတာ့ ဒူးနာျခင္း ကို အျဖစ္ မ်ားေစတဲ့ အခ်က္ေတြ ထဲမွာ အသက္ အရြယ္ၾကီးရင့္ လာျခင္း ၊ ကိုယ္ လက္ လႈပ္ရွားမႈ နည္းျခင္း၊ ထိခိုက္ ဒါဏ္ရာရျခင္းေတြပဲျဖစ္ပါတယ္။ 

ဘယ္လို ထိခိုက္ ဒဏ္ရာ ရျခင္းေတြ က ဒူးနာျခင္း ကိုျဖစ္ေစသလဲ ၊ လကၡဏာေတြက ဘာေတြလဲ ************************************************************************** 
ထိခိုက္ ဒါဏ္ရာရျပီ ဆိုရင္ မည္သည့္ အရြတ္ ကို မဆို သြားျပီး သက္ေရာက္ေစမႈရွိႏုိင္ပါတယ္။ အထူး သျဖင့္ ဒူးကို ၀န္းရံထားတဲ့ အရိုးႏုေတြ အရြတ္ေတြနဲ႔ ၾကြက္သားေတြျဖစ္ပါတယ္။ ဒါေတြ သာမက ဒူးဆစ္ ကိုျဖစ္ေပၚ ေစ တဲ့ အရိုးေတြကိုသာ ထိခိုက္ႏုိင္ပါတယ္။ ရွုပ္ေထြးစြာ တည္ေဆာက္ထားတဲ့ ဒူးဆစ္ရဲ႕ပံု သ႑ာန္နဲ႔ အေလး အပင္ေတြ မတဲ့ အခါ အေကြးအဆန္႔ ကို ဒူး ကပဲလုပ္ရတာျဖစ္တဲ့ အခ်က္ေတြကပဲ ဒူးကို ဒါဏ္ရာ ရေစတဲ့ အဓိကအေၾကာင္း အရင္း ေတြပဲျဖစ္ပါတယ္ ။ 

အရြတ္ ဒါဏ္ရာမ်ား 
**************

မေတာ္တဆ ထိခိုက္မႈေတြ က ဒူး ရဲ႕အတြင္း အစိတ္အပိုင္းျဖစ္တဲ့ Medial Collateral Ligament, ဒူး အတြင္း ပိုင္းက Cruciate ligaments ကို သြားျပီး ဒါဏ္ရာရေစႏုိင္ပါတယ္ ။ အဲဒီေနရာေတြ မွာျဖစ္တဲ့ ဒါဏ္ရာေတြက ခ်က္ခ်င္း ဆိုသလို နာက်င္မႈကိုျဖစ္ေစျပီး ေနရာ အတိ အက်ကို သိရွိဖို႔ေတာ့ ခက္ခဲေလ့ ရွိတယ္။ 

အထူးသျဖင့္ Collateral ligament injury ဟာ ဒူးရဲ႕အတြင္းပိုင္း သို႔မဟုတ္ အျပင္ အစိတ္အပိုင္း ကို ထိခိုက္ေစေလ့ ရွိျပီး တခါတရံ အဲဒီအရြတ္ရွိေနတဲ့ေနရာအေပၚဖက္ကို နာက်င္ေစတာ မ်ိဳးလည္းရွိပါတယ္ ။ Cruciate Ligament ဒါဏ္ရာ ရတာကေတာ့ ဒူးအတြင္းပိုင္း က နာတာျဖစ္ပါတယ္။ အတြင္းပိုင္း က စူးျပီး နာေလ့ ရွိပါတယ္။ ဒူးေခါင္းမွာ ျဖစ္တဲ့ အရြတ္ဒါဏ္ရာ ရျခင္းေတြက နားေနတဲ့ အခ်ိန္နဲ႔ အေလး အပင္ တစ္ခုခု မတဲ့အခါ လမ္းေလွ်ာက္တဲ့ အခါ နာေနေလ့ရွိပါတယ္။ 

ဒဏ္ရာ တစ္ခု ရဲ႕ ျပင္းထန္မႈ ဆိုတာ အနိမ့္ဆံုး နာက်င္မႈ (ဥပမာ-ဒူးရြတ္ျပဲ သြားျခင္း အရြတ္ အမွ်င္မ်ား စုတ္ျပဲျခင္း) စတာေတြက ျပင္းထန္စြာ နာက်င္ျခင္း (အရြတ္ တစ္ခုလံုး စုတ္ျပတ္သြားျခင္း) ဆိုျပီး ခြဲျခားႏုိင္ ပါတယ္။ သာမန္ အရြတ္ေယာင္တာ မ်ိဳးေလာက္ကိုေတာ့ ေရခဲ အံုျခင္ပတ္တီး စီးျခင္း၊ အနားယူျခင္း နဲ႔ ေျခေထာက္  ကို အေပၚေျမွာက္ထားျခင္း စတာေတြနဲ႔ သက္သာေအာင္ျပဳလုပ္ႏုိင္ပါတယ္။ 

အထူး သျဖင့္ ဒူးဒါဏ္ရာ ရေနတဲ့ အခ်ိန္ေတြ မွာ အေလးအပင္ မတာကိုေတာ့ေရွာင္ရ မွာျဖစ္ပါတယ္။ လမ္းေလွ်ာက္ တဲ့ အခါလည္း ေခ်ာ္မလဲေအာင္သတိထား ရပါမယ္ ။ တခ်ိဳ႕လူေတြ ကေတာ့ ဒူးနာျခင္း ကို သက္သာေစဖို႔ အတြက္ ပတ္တီးကို တင္းၾကပ္စြာ စီးျခင္း နဲ႔ ဒူးေခါင္း ကို ျငိမ္ေနေအာင္ျပဳလုပ္ေလ့ရွိတယ္။ တခ်ိဳ႕ေသာျပင္းထန္ တဲ့ ဒါဏ္ရာ ရမႈေတြမွာေတာ့ Arthroscopic သို႔မဟုတ္ ဒူးေခါင္းကို ဖြင့္ျပီးခြဲ စိတ္ျပဳျပင္ျခင္း လုပ္ဖို႔လိုပါတယ္။ 

အရြတ္ေတြ ကို ခြဲစိတ္ျပဳျပင္တဲ့ေနရာ မွာ ျပဲသြားတဲ့ အရြတ္ေတြကို ျပန္ခ်ဳပ္ျခင္း၊ အစားထိုးျခင္းေတြပါ၀င္ျပီး အဲဒီလို ခြဲစိတ္လုပ္ေဆာင္မႈမ်ိုဳး ေတြကိုလည္း ဒူးေခါင္းကိုဖြင့္ျပီးျဖစ္ေစ arthroscopic surgery နဲ႔ျဖစ္ေစ ျပဳ လုပ္ႏုိင္ တယ္။ ဘယ္လို ခြဲစိတ္မႈ မ်ိဳးျပဳလုပ္သင့္ သလဲ ဆိုတာက ေတာ့ ဒါဏ္ရာ အမ်ိဳးအစားအေပၚမူတည္ျပီး လူနာ ဘယ္ေလာက္ထိ ျပန္ေကာင္းလာႏုိင္မလဲဆိုတဲ့အေပၚမူတည္ပါတယ္။ အခ်ိဳ႕ေသာ အရမ္းျပင္းထန္တဲ့ ဒါဏ္ရာရမႈေတြကေတာ့ ဒူးေခါင္းတစ္ခုလံုးဖြင့္ျပီး ခြဲစိတ္မွသာရႏုိင္မွာပါ။ 

ယခု လတ္တေလာ အသံုးျပဳေန တဲ့ေနာက္ဆံုးေပၚ ခြဲစိတ္ နည္းပညာေတြ နဲ႔ cruciate ligaments အတြက္ ကို ျပန္လည္ျပဳျပင္ျခင္း Reconstruction procedure က သိသိ သာသာ တိုးတက္ ေအာင္ျမင္ေနျပီျဖစ္ပါတယ္။ တျခား ဒါဏ္ရာ ရမႈေတြ ထဲမွာေတာ့ Meniscus tears, အရြတ္ေယာင္ျခင္း (Tendinitis) အရိုးက်ိဳးျခင္း (Fructure) စတာေတြလည္း ပါ၀င္ ပါတယ္။ 

ဒူးနာျခင္း ကိုျဖစ္ေစတဲ့ ေရာဂါေတြက ဘာေတြလဲ 
**************************************

ဒူးဆစ္၊ တစ္ရွုးေတြ နဲ႔ ဒူးကိုျဖစ္ေပၚေစတဲ့ အရိုးေတြနဲ႔ ဆက္ႏြယ္ေန တဲ့ေရာဂါေတြကေန တဆင့္ လည္း ဒူးနာျခင္း ကို ခံစားရႏုိင္ပါတယ္။ ဒူးေခါင္း တ ၀ႈိုက္မွာရွိတဲ့ အာရံုေၾကာေတြ ကေန တဆင့္ နာက်င္ျခင္း ကိုၾကံဳေတြ႔ရ တာၿဖစ္ပါတယ္။ 

တကယ္ေတာ့ ဒူးနာျခင္း ကို အမ်ားဆံုးၾကံဳေတြ႔ေစတဲ့ ေရာဂါ ကေတာ့ Rheumatic ေရာဂါေတြၿဖစ္ၿပီး အဲဒီေလးဖက္နာ ဆိုတာ Immune ေရာဂါ တစ္မ်ိဳး ျဖစ္ျပီး တစ္ကိုယ္လံုး က အဆစ္အျမစ္ေတြ ကို အဆစ္ေယာင္ၿခငး္ေတြျဖစ္ေစတာျဖစ္ပါတယ္။ Joint တစ္ခုေရာင္ယမ္းျခင္း ကို Arthritis လို႔ေခၚျပီး ဒူးဆစ္ေရာင္ ယမ္းျခင္းကို non-inflammatory နဲ႔ inflammatory လို႔ခြဲထားႏုိင္ပါတယ ္။ 

Non inflammatory ဆိုတာ ကေတာ့ Osteoarthritis လိုမ်ိဳး အရိုးနဲ႔ အဆစ္ ေရာင္ျခင္း ပံုစံ မ်ိဳးျဖစ္ျပီး Inflammatory ဆိုတာ ကေတာ့ ေလးဖက္နာ သို႔မဟုတ္ Gout လိုမ်ိဳးေရာဂါ မ်ိဳးေၾကာင့္ျဖစ္တဲ့ ေရာင္ရမ္းမႈမ်ိဳး ကိုေခၚပါတယ္။ အဆစ္ေရာင္တာ ကို ကုသတဲ့ အခါ ဘယ္လို ပံုစံ ေရာင္သလဲ ဆိုတဲ့ အေပၚ မူတည္ပါတယ္။ 

လူ အမ်ားစု က အဆစ္ေရာင္ျခင္းၾကံဳတဲ့အခါ နာတာရယ္ မသက္မသာျဖစ္ တာရယ္ေလာက္ ပဲ ျဖစ္ျပီး တခ်ိဳ႕ ကေတာ ဒူးဆစ္ တစ္ခုလံုး လဲပစ္ရတဲ့ အေျခအေန အထိလည္းၾကံဳရပါတယ္။ တကယ္ေတာ့ ဒူးဆစ္ေရာင္ တာ ကေန စျပီး ဒူးေခါင္းေနာက္မွာ ရွိတဲ့ အေရအိတ္ထဲ က အေရေတြ ထဲမွာ inflammatory materials ေတြ စုလာျခင္း ကိုျဖစ္ေစတယ္။ 

အဲဒီ အေရအိတ္ ကို Baker cyst လို႔ေခၚျပီး ဒူး အေနာက္ပိုင္း နာက်င္ျခ င္း ကိုျဖစ္ေစတဲ့ အဓိက အခ်က္ လည္းျဖစ္ပါတယ္။ အရိုးနဲ႔ အဆစ္ေတြ ကို ေရာဂါပိုး ၀င္တာ ကေတာ့ရွားပါတယ္။ ဒါေပမယ့္ ၀င္ျပီဆိုရင္ လည္း အရမ္းျပင္း ထန္ေလ့ရွိျပီး အဖ်ားတက္ျခင္း၊ အလြန္ အမင္းပူျခင္း၊ ျဖစ္တဲ့ အဆစ္ပူေႏြးျခင္း စတာေတြ ၾကံဳရတတ္ပါတယ္။ 

တစ္ကိုယ္လံုး ခ်မ္းတုန္ေလ့ရွိျပီး အထူး သျဖင့္ ဒူးေခါင္း တ၀ႈိုက္မွာျဖစ္တဲ့ ျပည္တည္နာေတြေၾကာင့္ျဖစ္တတ္ ပါတယ္။ ဘယ္လိုေရာဂါပိုး အမ်ိဳးအစားလဲ ဆိုတာကေတာ့ အပ္ေလး နဲ႔ အဲဒီ ဒူးဆစ္ထဲက အရည္ကို စုပ္ယူျခင္း Joint aspiration လုပ္ျပီး မိုက္ကရိုစကုပ္ နဲ႔ စစ္ႏုိင္ပါတယ္။ 

ဒါ့အျပင္ Microbial culture နည္းပညာေတြ နဲ႔ လည္း စမ္းသပ္စစ္ေဆးႏုိင္ပါတယ္။ ကုသမႈေတြ ကေတာ့ ပဋိဇီ၀ ပိုးသတ္ေဆးမ်ားေပးျခင္း နဲ႔ တခါတရံ အဆစ္ခြဲစိတ္ျခင္းမ်ား ျပဳလုပ္ျခင္းတို ႔ျဖစ္ပါတယ္။ အဆစ္နဲ႔ ပတ္သတ္တဲ့ Tumor ေတြ ကေတာ့ရွား ပါတယ္။  ဥပမာ Synovial sarcomas, giant cell tumors တို႔ျဖစ္ပါတယ္။ 

ကုသမႈေတြ ကေတာ့ခြဲစိတ္ျခင္း၊ ဒူးဆစ္ ကိုျဖတ္ပစ္ျခင္း စတာေတြလည္း ရွိတတ္ပါတယ္။ ဘယ္လို က်ဴမာ အမ်ိဳးအစားလဲ ဆိုတဲ့အေပ ၚ မူတည္ျပီး ကုသမႈနဲ႔ ခြဲစိတ္မႈတို႔ကိုလုပ္ေဆာင္ေလ့ရွိပါတယ္။ ဒူးကို ဖံုးထားတဲ့ ဂံုညင္းဒိုး လို႔ေခၚတဲ့ Patella ေအာက္က အရိုးႏုေပ်ာ့ေျပာင္းျခင္းကို Chondromalacia လို႔ေခၚပါတယ္။ 

ဒါကလည္း ငယ္ရ႔ြယ္တဲ့အမ်ိဳးသမီးေတြမွာ ဒူးနာျခင္းကိုအျဖစ္မ်ားေစတဲ့ အေၾကာင္းတစ္ခုျဖစ္ျပီး အၾကာၾကီး ထိုင္ျပီး ရုတ္တရက္ျပန္ထမရတာ ေလွကားတို႔၊ ေတာင္ကုန္းတို႔တက္တဲ့အခါ ဒူးနာတာေတြဟာ ဒီလိုျပႆ  နာမ်ိဳးေၾကာင့္ျဖစ္ပါတယ္။ 

 Bursitis လိုမ်ိဳးကိုေတာ့ ေရခဲ ကပ္ေပးျခင္း၊ ပတ္တီးစီးျခင္း နဲ႔ အကိုက္ အခဲေပ်ာက္ေဆးေတြ ဥပမာ ibuprofen, aspirin လိုေဆးေတြေပးျပီးလည္း ကုၾကပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ ျဖစ္တဲ့ေနရာကို corticosteroid ေတြေပးျပီး လည္း ကုသတာေတြ၊ ေလ့က်င့္ခန္းလုပ္ရတာ ေတြလည္းပါရွိပါတယ္။ 

ဒူးနာျခင္း ကို ကာကြယ္ဖို႔ ကေတာ့ ဒါဏ္ရာ မရေအာင္ေနဖို႔ နဲ႔ လမ္းေလ်ာက္တဲ့ အခါ၊ အေလး အပင္ မတဲ့ အခါ သတိထား ဖို႔ျဖစ္ပါတယ္။ ဒါ့အျပင္ အျမင့္ေတြ တက္တဲ့ အခါ ေလွကားေတြ တက္တဲ့အခါ အေလာ တၾကီး မျဖစ္ၾက ဖို႔နဲ႔ မိမိ ဒူးေခါင္း ဟာ တစ္ကိုယ္လံုးကို သယ္ထား ရတဲ့ အေကြး အညြတ္ လုပ္တဲ့ အဆစ္ တစ္ခုျဖစ္ တာေၾကာင့္သတိၾကီးစြာ ထားသင့္ ပါေၾကာင္း တင္ျပရင္း အဆံုးသတ္လိုက္ပါတယ္။ 


REFERENCES: Koopman, William, et al., eds. Clinical Primer of Rheumatology. Philadelphia: Lippincott Williams & Wilkins, 2003. Ruddy, Shaun, et al., eds. Kelley's Textbook of Rheumatology, 6th ed. Philadelphia: Saunders, 2001. Shiel Jr., William C. "Total Knee Replacement." MedicineNet.com. Apr. 28, 2008. Additional resources from WebMD Boots UK on Knee Pain